TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ VE BEYLİKLERİN ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİNE KATKILARI NELERDİR

Türkiye Selçuklu Devleti ve Türk beylikleri hüküm sürdükleri yerlerde sosyal ve kültürel faaliyetlerde bulunmuşlar, Anadolu’yu kısa zamanda imar ve iskân etmişlerdir.

Türkiye Selçuklu Devleti ve Türk beylikleri Bizans’tan kalma şehirleri onararak Anadolu’yu bayındır hâle getirdiler. Bedesten, cami, kervansaray, köprü, han, hamam, darüşşifa, medrese, külliye ve imarethane gibi eserler yaparak halkın ihtiyaçlarını karşılamak istediler.

Devlet ve vakıflar tarafından inşa edilen bu yapılardan sadece Türkler faydalanmadı. Türklerle beraber Anadolu’da yaşayan Gürcü, Ermeni, Rum gibi milletler de bu tesislerden faydalandı. Konuştuğu dile, inandığı dine bakılmaksızın tüm hastalar darüşşifalarda şifa buldu, imarethanelerde tüm açlar doyuruldu.

Selçuklular ve Anadolu Türk beylikleri yaptığı mimari eserlerde Orta Asya Türk sanatını ve İslam sanat anlayışını birleştirerek kendilerine özgü bir sanat oluşturdular. Daha çok geometrik şekillere, hayvan figürlerine, ayetlere ve çinilere yer verdiler. Bu dönemde yapılan İnce Minareli Medrese, Gök Medrese ve Divriği Ulu Camii gibi birçok eserde bu motifler yer almıştır.

Anadolu’nun Türkleşme sürecinde yeni köyler, kasabalar ve şehirler kuruldu. Türkmen boyları, bu yerleşimlerin çoğuna kendi simlerini verdi. Anadolu coğrafyasına yerleşmeye başlamalarından itibaren Anadolu’nun dağ ve nehirlerine Türkçe isimler verdiler. Boy adları günümüzde yerleşim yerlerinin isimlerinde de kullanılmıştır.

Anadolu’ya yerleşen Türkler kendilerine özgü bir şehir yapısı meydana getirdiler. Fethedilen şehirlerdeöncelikle camiler yapıldı, şehre ilk gelenler bu cami etrafına yerleşerek yeni mahalleler oluşturdular.

Bu camiler, zamanla şehirlerin sembolü hâline geldi. Şehrin büyümesiyle yeni mahalleler de aynı şekilde cami etraflarında yeni merkezler oldular. Bu merkezlerin birçoğunda cami etrafında pazar yerleri kuruldu. Camilerin ve zamanla oluşturulan diğer sosyal yapıların giderleri vakıflar tarafından karşılandı. Vakıflar, şehirlerin gelişmesinde ve Anadolu’nun bayındır hâle gelmesinde önemli katkılar sağladı. Anadolu’nun Türkleşmesiyle vakıf ve vakıf eserlerinin sayısı zamanla arttı.

Moğol baskısından kaçarak halkla beraber Anadolu’ya göç eden bazı şeyh ve dervişler, yeni yerleşim birimlerinin oluşmasında etkili oldular. Bu şeyh ve dervişlerin bir kısmı Ahi Evran öncülüğünde Anadolu’da Ahilik Teşkilatını kurdular. Ahi, Arapça kardeş anlamına gelmektedir. Ancak ahi kavramı Türklerde cömert, yiğit, kahraman anlamlarında da kullanıldı. Bir esnaf birliği olan ahiler yardımseverlikleriyle tanınmışlardır. Ahiler, halkın meslek edinerek kalkınmasında ve Türk varlığının Anadolu’da kalıcı olmasında önemli rol oynadılar.

Moğol baskısının Anadolu’da da arttığı dönemde Mevlâna Celâleddin-i Rumi, Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre, Ahi Evran gibi gönül insanları ve düşünürler halka destek oldular. Bu düşünürlerin yaydığı öğretiler, halkın manevi açıdan güçlenmesini ve birliğini destekledi.

ÖNEMLİ NOTLAR

 Anadolu’ya yerleşme niyeti taşıyan ilk Türk akınlarının amacı; Anadolu’yu tanıma, keşfetme ve ganimet (ekonomik ve askeri kaynak) elde etmekti. Yapılan seferler sonucunda Anadolu’nun Türkler için yerleşmeye elverişli bir toprak olduğu anlaşılmıştır.

 Büyük Selçuklu Devleti, 1040 yılında Gazneliler ile yapılan Dandanakan Savaşı sonunda resmen kurulmuştur. Pasinler Savaşı Büyük Selçuklular ile Bizanslılar arasındaki ilk savaştır ve Büyük Selçukluların Bizans’a karşı kazandığı ilk zaferdir.

 Malazgirt Savaşında, Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Türk kökenli Oğuz (Uz) ve Peçenek Türklerinin, Selçukluların tarafına geçmesi savaşı Türklerin/Selçukluların kazanmasında etkili olmuştur. Malazgirt Savaşı sonucunda;

 Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış,

 Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başlamış,

 Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması başlamış,

 Bizans’ın savunma gücü kırılmış,

 Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur.

 Saltuklular, Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir.

 Danişmentliler, Anadolu’da kurulan en güçlü Türk beyliğidir.

 Tokat Yağıbasan Medresesi, Kayseri Ulu Camii, Niksar Ulu Camii Danişmentliler’den kalmadır.

 Yağıbasan Medresesi, Anadolu’da kurulan ilk medresedir ve tıp eğitimi verilen bir yerdir.

 Dünyanın en büyük taş kemerli köprüsü olan Malabadi Köprüsü, Mardin Ulu Cami, Harput Ulu Cami Artuklular’dan kalmadır

 Çaka Bey, ilk Türk denizcisidir. Türk tarihinde ilk donanma Çaka Bey tarafından kurulmuştur. Bu nedenle Çaka Bey tarihteki ilk Türk amirali olarak kabul edilmektedir.

 Türkiye Selçuklu Sultanlarının, Anadolu Türk Beyliklerini ele geçirmesi, Anadolu’da Türk siyasi birliğini sağlama amacına yöneliktir.

 Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu’da Moğol hâkimiyeti başladı. Türkiye Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi.

 Anadolu’da siyasi birlik bozuldu; beylikler yeniden kuruldu.

 Moğollar, Anadolu’ya gönderdikleri vali ve komutanlarla ülkeyi yönetmeye başladılar.

 Selçuklularda devlet işleri Divan adı verilen kurulda görüşülürdü. Divana hükümdar veya vezir başkanlık ederdi.

 Şehirlerde yaşayan esnaf ve sanatkârlar bir araya gelerek dini ve ekonomik bir kuruluş olan Ahilik teşkilatını oluşturmuşlardır. Her meslek grubu bir loncaya sahipti. Loncalar, büyük bir mesleki dayanışma gösterirlerdi.

 Ticareti geliştirmek için han ve kervansaraylar yapmışlar, yabancı tüccarlara gümrük vergisinde indirim yapmışlar, eşkıya ve korsanların baskınlarından zarar gören tüccarların zararlarının karşılanması gibi tedbirler almışlardır.

 Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde, Mevlana Celaleddin-i Rumi, Hacıbektaş-ı Veli, Yunus Emre ve Ahi Evran gibi birçok düşünür yetişmiştir.